Proteinler, hayatımızın temelini oluşturan ve sağlık, büyüme, vücut onarımı gibi hayati fonksiyonlarda kritik roller üstlenen besin ögeleridir. Canlı organizmaların vazgeçilmez bir parçası olan proteinler, hem bitkisel hem de hayvansal kaynaklardan elde edilir ve vücutta çok yönlü görevler üstlenirler. Bu yazıda, proteinlerin vücut için neden bu kadar önemli olduğunu, hayvansal ve bitkisel protein kaynaklarının ne gibi farklılıklar gösterdiğini ve proteinlerin sağlık üzerindeki etkilerini ele alacağız. Protein alımının vücudumuz üzerindeki etkilerini, amino asitlerin rolünü ve sağlıklı bir yaşam için protein tüketiminin önemini detaylı bir şekilde inceleyelim.
Yaşamayı sağlayan ve vücudun yapıtaşı olan besleyici maddelerdir.
Protein almadan hayat düşünülemez. Bunlar vücutta hücre ve dokuları yaparlar.
Yıpranan yerleri onarır, büyüme ve gelişmeyi sağlarlar.
Bundan başka da vücuda giren mikroplarla mücadele ederek hastalıklara karşı direnci artırırlar. Proteinler, hayvansal ve bitkisel kaynaklardan temin edilir.
Hayvansal proteinler en iyi protein kaynaklarıdır. Bitkisel proteinler düşük kaliteli proteinlerdir. Hayvansal protein alınmadığı zaman yenilmesi gereklidir.
Hayvansal proteinler daha kolay sindirilir. Vücudun protein ihtiyacı insanın çalışma, büyüme, hastalıktan kalkma, hamile ve emzikli olma durumuna göre değişir.
Normal olarak vücut ağırlığının kilogramı başına 1-2 gr. protein almak lâzımdır.
Örneğin, 60 kg. ağırlığındaki bir kimsenin 60-120 gr. proteini her gün alması gerekir.
Çünkü protein, vücutta depo edilmez. Protein, vücuda enerji de temin eder. 1 gr. protein aynı miktar karbonhidrat kadar (4 kalori) verir.
Karbonhidrat ve yağın az alınması halinde protein enerji yerine de kullanılır.
Protein, vücut organlarının düzenli çalışmasını da temin eder.
Vücuttaki hormonlar da protein yapısındadır. Hormonların da iyi çalışabilmesi için protein alınması gereklidir. Proteinler büyük ve kompleks bir yapıya sahiptirler.
Bunlara azotlu maddelerin kombinasyonu da denebilir. Proteinler, sindirim sistemindeki enzimlerin tesiriyle parçalandığında amino asit denilen bileşikleri meydana getirirler.
Amino asitlerin bileşiminde karbon, hidrojen, oksijen, azot bulunur.
Üç çeşit amino asitte bunlara ilâveten kükürt de bulunur. Proteinler yapısında tuttuğu amino asitlere göre değerlendirilirler. Proteinli maddeler, yapısında bellibaşlı 23 amino asidi tutarlar.
Bunların bir kısmını gıda maddeleriyle muhakkak almamız lâzımdır. Bir kısım amino asidi vücut kendisi yapabilir.
Bu bakımdan amino asitler ikiye ayrılır:
a) Vücut tarafından yapılan amino asitler,
b) Vücut tarafından yapılmayan amino asitler, ki bunlara elzem veya esas amino asitler denir.
Bu çeşit amino asitleri yiyeceklerle almamız gereklidir.
İşte; et, süt, yumurta gibi hayvansal kaynaklı yiyecekler bu çeşit amino asitleri ihtiva ederler.
Bunun içindir ki, hayvansal kaynaklı proteinlere üstün kaliteli, bitkisel kaynaklı proteinlere de düşük kaliteli proteinler denir.