Vücudumuzun sağlıklı bir şekilde işlev görebilmesi, günlük aktivitelerimizi enerjik bir biçimde gerçekleştirebilmemiz için yeterli ve dengeli beslenme büyük önem taşır. Enerji, vücudumuzun her bir hücresinin canlı kalabilmesi için gerekli olan temel unsurlardan biridir. Günlük alınan kalori miktarı, vücudumuzun ihtiyacı olan enerjiyi karşılar ve bu enerji, yaşamsal faaliyetlerin devamlılığı için kullanılır.
Vücudumuzun enerji ihtiyacını nasıl karşıladığımız, enerji veren besin maddeleri ve bu besinlerin vücudumuz üzerindeki etkileri, sağlıklı beslenmenin önemi, beslenme ve enerji arasındaki ilişki, ayrıca alınan kalorinin önemi ve bunun vücut ağırlığı ile ilişkisi üzerinde durmak önemlidir. Sağlıklı bir yaşam için beslenme ve enerji dengesini anlamak, herkes için gereken bir etken olacaktır.
Vücut organlarının çalışabilmesi ve normal ısının devamı vücuda alınan yiyeceklerin sağladıkları enerji ile mümkündür. Yenilen yiyecekler sindirildikten sonra kana geçerler.
Yine, kan dolaşımıyla hücrelere taşınırlar. Solunum neticesinde alınan oksijenle yanarak vücuda gerekli enerjiyi temin ederler.
Yiyecekler çeşitli besin maddelerini ihtiva ettiğinden dolayı her yiyeceğin verdiği enerji de aynı değildir. Enerji birimi kaloridir.
Kalori büyük ve küçük kalori olmak üzere ikiye ayrılır.
Beslenmede büyük kalori kullanılır.
Büyük kalori 1 litre suyu 1 C° yükseltmek için gerekli ısı miktarıdır.
Yiyeceklerin de vücutta yandıklarında vermiş oldukları kalori miktarları şunlardır:
1 gr. karbonhidrat 4 kalori verir 1 gr. protein 4 kalori verir 1 gr. yağ 9 kalori verir.
Yenilen yiyeceklerin miktarları bu rakamlarla çarpılarak vücuda gerekli kalorinin alınıp alınmadığı hesap edilir.
Her gün alınan bu kalorinin harcanmış olması gerekir. Uzun süre kilolarını sabit tutan kişiler, aldıkları kaloriyi harcıyor demektir.
Enerji iki şekilde harcanır:
1 — İrade dışı hareketlerin yapılabilmesi için harcanan enerjidir ki, bunlar da şunlardır: Solunum, sindirim, kan dolaşımı, sinir sisteminin çalışması, hormonların salgılanması, kasların hareketi, büyüme ve diğer yaşama olayları için gerekli enerji.
2 — Bireyin yaptığı çalışma, hareket gibi fiziksel faaliyetler için gerekli enerji. Vücudun çalışma gücü ağırlaştıkça ve arttıkça enerji ihtiyacı da artar.
Örneğin masa başında çalışan bir memurun harcadığı enerji daha az olduğundan kalori ihtiyacı da azdır. Tarlada, inşaatta vb. yerlerde çalışan işçinin hareketleri, çalışması daha fazla olduğundan enerji ihtiyacı daha çok; alacağı kalorinin de o nisbette çok olması gerekir.
Ağır işte çalışan erkek işçinin kalori ihtiyacı 4500-5000 kalori, kadınınki ise 3200-3500 kaloridir. Sebebi; erkeğin vücudu daha adaleli ve büyük olduğu için daha fazla kalori harcar. Normal kilosunu muhafaza eden kişiler, normal kalori alıyor demektir.
Çünkü, alınan kalori harcanıyor, vücutta yağ şeklinde depo edilmiyor demektir. Alınan kalori harcanandan fazla olursa bu fazlalık deri altında yağ şeklinde depo edilir. Bu da vücut ağırlığını arttırdığı gibi, hoşa gitmeyen bir şişmanlık da meydana gelmiş olur.
Boy ve yaşa göre normalin üstünde kilosu olan kimselerde çeşitli hastalıklara karşı hassasiyet ve organlar yağla kaplı olduklarından çalışmalarında da aksaklık vardır.
Bu bakımdan harcanandan fazla kalori almamak gerekir. Harcanandan az kalori alınırsa da vücutta devamlı zayıflama vardır. Bu da çeşitli aksaklıkları doğurur.
Bu bakımdan yeteri kadar kalori almak gerekir. Az yeme yorgunluğu ve isteksizliği arttırır. Yeterli beslenme sağlık ve canlılık sağlayacaktır.
En basit şekilde boy ve kiloya göre normal vücut ağırlığının hesaplanması:
Erkek için: Boyu ölçülür. 1’den sonraki rakam o kimsenin normal ağırlığı olur.
Örneğin, 1.70 boyundaki bir erkeğin rakamını çıkarırsak, 70 kg. olması gerekir. 70’den fazlası şişman, azı ise zayıftır.
Kadın için: Boyu ölçülür. 1’den sonraki rakamdan 5 çıkarılır, kalan o kimsenin normal ağırlığını verir.
Örneğin, 1.60 boyundaki bir kadının 60 — 5 = 55 kg. olması gerekir. 55’den fazlası şişman, azı zayıftır.
Diğer bir ölçü de, yetişkin bir kimse için en normal ağırlık, boyuna göre 25 yaşındaki kilosudur. Ağırlık bu seviyeden % 10 yukarı veya eksik olabilir. Fakat % 15’den yukarı veya eksik, sağlık üzerine olumsuz etki yapar.